ทำไม ทุนสำรองระหว่างประเทศ 2023 สะสมดอลลาร์ลดลง

ทุนสำรองระหว่างประเทศ นั่นมีความสำคัญเป็นตัวบ่งบอกความน่าเชื่อถือในการชำระหนี้ของประเทศนั้น ๆ มีผลต่อค่าเงินของสกุลต่าง ๆ อีกด้วย ซึ่งในช่วงปี 2023 ตัวเลขที่น่าสนใจหนึ่งคือ หลายประเทศทั่วโลกถือครองเงินดอลลาร์สหรัฐฯ เป็นทุนสำรองระหว่างประเทศน้อยลง เกิดอะไรกับเงินดอลาร์ เศรษฐกิจและการเมืองโลก วันนี้พี่ทุยจะมาสรุปสถานการณ์ให้ฟัง

ทุนสำรองระหว่างประเทศ หรือก็คือ สินทรัพย์ต่างประเทศที่ธนาคารกลางควบคุมหรือถือครองเอาไว้ เพื่อนำไปใช้ประโยชน์ได้ทันทีที่จำเป็น ซึ่งก็จะมีทั้งสินทรัพย์ที่เป็นสกุลเงินตราต่างประเทศ ทองคำ และสิทธิพิเศษถอนเงิน (SDR) โดยเป็นเครื่องมือที่ กองทุนการเงินระหว่างประเทศ (IMF) สร้างขึ้น เป็นตะกร้าเงินตราต่างประเทศ ประกอบด้วย 5 สกุลเงินหลักของโลก​ คือ ดอลลาร์สหรัฐฯ ​ยูโร เยน​ หยวน และปอนด์  

หากเปรียบกับสิ่งที่คนทั่วไปต้องมี ทุนสำรองระหว่างประเทศก็เหมือนเงินสำรองเผื่อฉุกเฉิน ที่ต้องเตรียมให้พร้อมใช้เมื่อเกิดเหตุการณ์ไม่คาดคิด​​ ซึ่งคนทั่วไปควรมีเงินสำรองเผื่อฉุกเฉิน 3-6 เท่าของค่าใช้จ่ายรายเดือน 

ถ้าเป็นทุนสำรองระหว่างประเทศ ตามเกณฑ์มาตรฐานสากลที่กองทุนการเงินระหว่างประเทศ (IMF) กำหนดไว้ ควรมีสัดส่วนทุนสำรองระหว่างประเทศต่อหนี้ต่างประเทศระยะสั้น ที่ต้องจ่ายคืนเจ้าหนี้ต่างประเทศในไม่เกิน 1 ปีข้างหน้า ไม่ต่ำกว่า 1 เท่า และควรจะมีทุนสำรองระหว่างประเทศพอสำหรับจ่ายมูลค่าสินค้านำเข้าได้ ไม่น้อยกว่า 3 เดือน 

สรุปสถานการณ์ ทุนสำรองระหว่างประเทศ สิ้นปี 2022

จากข้อมูลในเว็บไซต์ IMF พบว่า สิ้นปี 2022 ที่ผ่านมา โลกของเรามีสินทรัพย์สกุลเงินตราต่างประเทศในทุนสำรองระหว่างประเทศ​ทั้งหมด 11.96​ ล้านล้านดอลลาร์สหรัฐฯ ลดลง 9.56 แสนล้านดอลลาร์ หรือ -7.40% เทียบสิ้นปี 2021 แต่ถ้าเทียบสิ้นไตรมาสที่ 3/2022 เพิ่มขึ้น 3.44 แสนล้านดอลลาร์​สหรัฐฯ หรือ +2.96% ​

พบว่า มี 149 ประเทศที่เปิดเผยรายละเอียดสินทรัพย์สกุลเงินตราต่างประเทศในทุนสำรองระหว่างประเทศ ซึ่งคิดเป็นมูลค่าทั้งสิ้น 11.08 ล้านล้านดอลลาร์สหรัฐฯ ส่วนที่เหลือเป็นข้อมูลของประเทศอื่นที่ไม่ได้เปิดเผยรายละเอียดทุนสำรองในรายงานอีก 8.73 แสนล้านดอลลาร์สหรัฐ

สัดส่วนสินทรัพย์สกุลเงินตราต่างประเทศต่าง ๆ ที่อยู่ในทุนสำรองระหว่างประเทศของ 149 ประเทศทั่วโลก

เมื่อดูสัดส่วนของสกุลเงินต่าง ๆ ที่มีในทุนสำรองระหว่างประเทศ 149 ประเทศทั่วโลก 

พี่ทุย พบว่า​ สกุลเงินหลัก ๆ ของโลกที่อยู่ในทุนสำรองระหว่างประเทศ ล้วนปรับลดลง​สอดคล้องกับปริมาณทุนสำรองระหว่างประเทศที่ลดลงไปเมื่อเทียบกับสิ้นปี 2021 

เงินดอลลาร์สหรัฐฯ ​ยังคงเป็นเงินสกุลหลักของโลกที่มีสัดส่วนในทุนสำรองระหว่างประเทศสูงที่สุดเทียบทุกสกุล โดยอยู่ที่ 58.36% อย่างไรก็ตาม เงินสกุลอื่น ๆ​ ที่ไม่ใช่ที่ไม่ใช่เงินสกุลหลัก ก็มีแนวโน้มที่สัดส่วนจะเพิ่มขึ้นในทุนสำรองระหว่างประเทศ

พี่ทุย ขอเล่าเพิ่มเติมว่า ประเทศต่าง ๆ มีแนวโน้มลดสัดส่วนเงินดอลลาร์สหรัฐฯ ที่อยู่ในทุนสำรองระหว่างประเทศมาพักใหญ่แล้ว 

โดยถ้าเทียบกับ 10 ปีก่อนหน้า เงินดอลลาร์สหรัฐฯ ยังมีสัดส่วนในทุนสำรองระหว่างประเทศของโลก ประมาณ 70% แต่ตัดภาพมาตอนนี้เหลืออยู่ในระดับ 60% ก็ถือว่าลดลงไปมากทีเดียว

ถ้าไปค้นหาว่า ใครกันที่ลดการถือครองเงินดอลลาร์สหรัฐฯ ในทุนสำรองระหว่างประเทศลง ก็จะพบว่า 

1. จีน มวยคู่เอกของสหรัฐฯ พยายามลดสัดส่วนการถือครองเงินดอลลาร์สหรัฐฯ ในทุนสำรองระหว่างประเทศมาอย่างต่อเนื่อง โดยลดการเข้าถือครองพันธบัตรรัฐบาลสหรัฐลง ซึ่งจากข้อมูลล่าสุด เมื่อเดือน ก.พ. 2023 จีนถือครองพันธบัตรรัฐบาลสหรัฐ ในสัดส่วนต่ำที่สุดในรอบ 12 ปี 
2. ประเทศในกลุ่มละตินอเมริกาและตะวันออกกลาง ที่พยายามจะลดเงินดอลลาร์สหรัฐฯ มาพักใหญ่แล้วอย่างชิลี ที่พยายามลดสัดส่วนเงินดอลลาร์สหรัฐฯ ในทุนสำรองระหว่างประเทสมาตั้งแต่ยุคปี 1970 
3. เวเนซุเอล่า ที่พยายามซื้อน้ำมันด้วยเงินหยวนแทนดอลลาร์ 
4. อิรักและลิเบีย ก็พยายามหาทางเลือกด้วยการถือเงินยูโรมากขึ้น
5. ประเทศในอาเซียนเองก็เช่นกัน เมื่อเดือน มี.ค. 2023 ก็เคยมีการประชุมร่วมกันของผู้บริหารระดับสูงของกระทรวงการคลังและธนาคารกลางของอาเซียน เกี่ยวกับแนวทางลดการเชื่อมโยงกับเงินดอลลาร์สหรัฐฯ เยน และยูโร และมีความพยายามจะส่งเสริมการทำธุรกรรมระหว่างกันด้วยสกุลเงินท้องถิ่นมากขึ้น

สำหรับปี 2022 นั้น พี่ทุย ต้องบอกว่า ตัวแปรที่มีผลกับการถือครองเงินตราต่างประเทศในทุนสำรองระหว่างประเทศนั้นแตกต่างไปจากสถานการณ์ปกติพอสมควร จากที่รัสเซียโจมตียูเครน ทำให้นานาชาตินำโดยประเทศมหาอำนาจฝั่งตะวันตกคว่ำบาตรรัสเซีย

ซึ่งก็รวมถึงการคว่ำบาตรสินทรัพย์สกุลเงินรูเบิลไปด้วย นับตั้งแต่เดือน มี.ค. 2022 เป็นต้นมา ธนาคารกลางทั่วโลกจึงต้องทบทวนกันใหม่ว่า “ตกลงแล้วถือครองสกุลเงินไหน ถึงจะเป็นหลุมหลบภัยที่ดีได้” 

ประเด็นรัสเซีย-ยูเครนนี้ไปกระทบสกุลเงินหยวนเต็ม ๆ เพราะพอประเทศต่าง ๆ เห็นว่า ฝั่งตะวันตกคว่ำบาตรรัสเซียได้ ก็เลยกังวลว่า “จีนจะโดนสหรัฐฯ แกงในอนาคตรึเปล่า?” จากความสัมพันธ์ทางการค้าระหว่าง 2 ยักษ์ใหญ่ของโลกนี้ ก็ไม่ได้ชื่นมื่นเท่าไหร่ 

ดังนั้น ก่อนหน้านี้ หลายประเทศที่ทำการค้าขายกับจีนมาโดยตลอด เล็งเห็นว่าจีนมีความสำคัญ จึงได้มีสกุลเงินหยวนอยู่ในทุนสำรองระหว่างประเทศเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ แต่แล้วมุมมองนี้ก็ถูกสั่นคลอนจากเหตุการณ์รัสเซีย – ยูเครนเมื่อปี 2022

ประเทศที่ค้าขายกับจีน ก็เลยเริ่มลังเลว่า “จะถือหยวนจำนวนมากต่อไปดีหรือไม่ ?” แม้เศรษฐกิจจีนจะใหญ่ แต่ถ้าเงินหยวนโดนสหรัฐฯ แบนแบบที่รัสเซียโดน ก็อาจทำให้มูลค่าเงินหยวนในทุนสำรอง ไม่มีมูลค่าไปเลยก็ได้ ทั่วโลกจึงต่างพากันเริ่มคิดหนักกับสัดส่วนเงินหยวนที่อยู่ในทุนสำรองระหว่างประเทศ​

ทั่วโลกพร้อมใจตุนทองคำเป็น ทุนสำรองระหว่างประเทศ เพิ่ม รับเงินเฟ้อ-ความเสี่ยงทางการเมือง

นอกจากนี้ สิ่งที่เห็นได้ชัดในปี 2022​ คือ สินทรัพย์สกุลเงินต่าง ๆ ในทุนสำรองระหว่างประเทศ ลดลง แต่กลับพบว่า ธนาคารกลางทั่วโลก ให้ความสนใจซื้อทองคำเข้ามาเป็นทุนสำรองระหว่างประเทศเพิ่มขึ้น จนมีทองคำในทุนสำรองระหว่างประเทศมากที่สุดในรอบ 50 ปี 

สาเหตุที่เป็นเช่นนี้ เพราะปี 2022 มีประเด็นเงินเฟ้อพุ่งขึ้น ซึ่งทองคำเป็นสินทรัพย์ที่ป้องกันความเสี่ยงจากเงินเฟ้อได้ ทำให้ธนาคารกลางเข้าซื้อทองคำเพิ่มเติม โดยประเทศที่มีความสัมพันธ์ที่ค่อนข้างซับซ้อน กับพันธมิตรในกลุ่มสหรัฐฯ เป็นกลุ่มที่สะสมทองคำเพิ่มขึ้นมากที่สุด ซึ่งผู้ซื้อรายใหญ่ ที่ซื้อทองคำเข้าไปในทุนสำรองระหว่างประเทศ ก็คือ รัสเซีย และจีน 

ก็แปลว่า การเพิ่มทองคำในทุนสำรองระหว่างประเทศรอบปี 2022 นี้ มีเหตุผลหลักมาจาก เงินเฟ้อและการเมืองนั่นเอง 

10 อันดับประเทศและเขตเศรษฐกิจที่มีทุนสำรองระหว่างประเทศมากที่สุดในโลก ณ สิ้นปี 2022

ประเทศที่มีสัดส่วนการถือครองทองคำในทุนสำรองระหว่างประเทศมากที่สุด

1. เวเนซูเอล่า 82.96%
2. โปรตุเกส 69.18%
3. สหรัฐฯ 67.08%
4. เยอรมนี 66.53%
5. โบลิเวีย 66.04%
6. อุซเบกิซสถาน 64.51%
7. อิตาลี 63.63%
8. ฝรั่งเศส 58.59%
9. คาซัคสถาน 58.44%
10. เนเธอร์แลนด์ 56.35%

เหตุผลที่เงินดอลลาร์สหรัฐฯ ยังมีสัดส่วนสูงในทุนสำรองระหว่างประเทศ 

มาถึงตรงนี้ พี่ทุยจะชวนมาคิดกันว่า แม้หลายประเทศจะมีสัดส่วนทองคำสูงขึ้นในทุนสำรองระหว่างประเทศ รวมถึงพยายามเพิ่มสกุลเงินอื่นเข้ามาอยู่ในทุนสำรองระหว่างประเทศแล้ว แต่เงินดอลลาร์สหรัฐ ก็ยังครองส่วนแบ่งสูงสุดได้

คุณสมบัติสำคัญที่ใช้พิจารณาสกุลเงินมาอยู่ในทุนสำรองระหว่างประเทศ 

1. ระบบการเมืองของประเทศผู้ออกสกุลเงินมีความมั่นคง
2. ขนาดและแนวโน้มเศรษฐกิจของประเทศผู้ออกสกุลเงิน​
3. การมีส่วนร่วมในตลาดและเศรษฐกิจทั่วโลก
4. ระบบมีความโปร่งใส​และเปิดกว้าง
5. ระบบกฎหมายมีความน่าเชื่อถือ
6. คุณภาพหนี้ในประเทศ 
7. ความสามารถในการแบกรับต้นทุนที่เกี่ยวข้องกับสกุลเงิน 
8. ขนาด ความลึก และสภาพคล่องของตลาดการเงินในประเทศผู้ออกสกุลเงิน

ถ้าดูจากคุณสมบัติทั้งหมดนี้แล้ว ก็พบว่า เงินดอลลาร์สหรัฐฯ มีภาษีที่ดีในการเป็นสกุลเงินในทุนสำรองประเทศอยู่ครบถ้วน แต่ความท้าทายที่น่าจับตาก็คือ เรื่องคุณภาพหนี้ในสหรัฐฯ ซึ่งอาจจะเป็นตัวแปรที่ทำให้ประเทศต่าง ๆ เริ่มคิดทบทวนลดสัดส่วนเงินดอลลาร์สหรัฐฯ ในทุนสำรองระหว่างประเทศมากขึ้น 

เนื่องจากสหรัฐฯ มีปัญหาการก่อหนี้สาธารณะชนเพดานมายาวนาน ต้องเลื่อนระยะเวลา หรืออาจจะขยายเพิ่มเพดานหนี้มาอย่างต่อเนื่อง ซึ่งในปี 2023 นี้ เวลาที่หนี้สาธารณะจะชนเพดานก็ใกล้เข้ามาทุกที

หากสหรัฐฯ ปล่อยให้เหตุการณ์นี้เกิดขึ้น ก็จะมีผลต่อคุณสมบัติเรื่องคุณภาพหนี้ในประเทศอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ซึ่งพี่ทุย มองว่า ในอนาคต ถ้าประเทศต่าง ๆ จะลดสัดส่วนเงินดอลลาร์สหรัฐในทุนสำรองระหว่างประเทศ เรื่องนี้ก็เป็นหนึ่งในเหตุผลสำคัญของการตัดสินใจ

อ่านเพิ่ม

• ทำไม ดอลลาร์สหรัฐฯ เป็นสกุลเงินหลักของโลก – ประเทศไหนจะล้มแชมป์ได้ ?